بسته بندی (packaging) چیست ؟ بسته بندی، پوششی جهت محافظت و زیبایی محصول است که با هدف‌های گوناگونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بسته بندی بخشی جدانشدنی از پروسه تولید و عرضه کالا است که از آن در برابر عواملی همچون میکروارگانیسم‌های محیطی، تغییرات آب‌وهوایی، نور خورشید و… مراقبت کرده و کیفیت آن را تا حد امکان حفظ می‌کند.
بسته بندی، یکی از مهم‌ترین جنبه‌های هر کالا است که می‌تواند منجر به نگهداری بهتر و فروش بیشتر آن شود. دیزاین و طراحی بسته بندی مراحلی دارد که باید به ترتیب و باحوصله انجام شود تا نتیجه نهایی مطلوب، جذاب و باکیفیت باشد.
وظیفه بسته بندی چیست ؟
از جمله وظایف بسته بندی می‌توانیم به انتقال اطلاعات، کمک به شناخته شدن برند، سهولت در جابه‌جایی و… اشاره کنیم. در کنار این موارد، پکیج محصول یک راه خوب برای برقراری ارتباط با خریداران تازه و ناشناسی است که در فروشگاه توجهشان به برند شما جلب می‌شود.
در انتخاب جنس بسته بندی باید به ویژگی‌های محصول مانند خشک یا مرطوب بودن، وزن و سنگینی، شکل ظاهری و… توجه داشت و سپس متناسب با آن انتخاب نمود. از جمله جنس‌های مناسب برای پک محصول می‌توان به پکیج‌های فلزی، شیمیایی، شیشه‌ای و… اشاره کرد.
انواع بسته‌بندی یا پکیجینگ محصولات
در بسته بندی محصولات، وابسته به حساسیت و ظرافت محصولی که بسته‌بندی برای آن در نظر گرفته می‌شود می‌توان لایه‌های گوناگونی را در نظر گرفت. به‌طورکلی سه نوع بسته‌بندی وجود دارد که کاربرد هرکدام متفاوت است. در ادامه هر لایه را بررسی می‌کنیم:
- بسته‌بندی اولیه
اولین لایه و مهم‌ترین نوع بسته‌بندی است که در تماس مستقیم با محصول قرار دارد و ازاین‌رو نیاز به رعایت استانداردهای بالا بهداشتی و سلامت دارد. در انتخاب بسته بندی اولیه مهم است فاکتورهایی را در نظر داشته باشیم:
- استقامت بالا و توانایی حفاظت از محصول در برابر ضربات احتمالی
- حفظ سلامت و محافظت از محصول در برابر میکروارگانیسم‌ها
- توانایی تحمل دما پایین و انجماد
- الگو ساخت کاربردی و سهولت در استفاده
- هم راستا بودن با اصول بازاریابی
- خلاقانه بودن و عدم تشابه با نمونه‌های موجود در بازار
- صرفه اقتصادی
- عدم انتقال بو و طعم خارجی به محصول
- عدم انتقال رطوبت اضافی
- زیست‌تجزیه‌پذیری و هم‌راستا بودن با اصول زمین سبز
- نفوذناپذیری نسبت به هوا و اکسیژن
- بسته بندی ثانویه
بسته بندی ثانویه دومین لایه پکیج است که لایه اولیه را در بر می‌گیرد و تماس مستقیم با محصول ندارد. بسته‌بندی ثانویه ویترین محصول است که در معرض دید خریداران قرار دارد. در طراحی بسته بندی ثانویه باید به مواردی علاوه بر فاکتورهای بسته بندی اولیه توجه داشته باشیم:
- طراحی خلاقانه و الگو کاربردی
- چاپ باکیفیت
- ارائه اطلاعات ضروری نظیر تاریخ تولید و انقضا و نام برند
- استفاده از فونت خوانا و واضح
- بسته بندی مادر
بسته بندی سوم که به بسته‌بندی مادر نیز شناخته می‌شود معمولاً باهدف جابه‌جایی راحت‌تر و حفاظت از پک اولیه و ثانویه در حین نقل‌وانتقال از کارخانه به مراکز فروش مورداستفاده قرار می‌گیرد. مهم است بسته‌بندی مادر از لحاظ شکل و استقامت به‌گونه‌ای باشد که کمترین آسیب به محصول وارد شود.
چرا به بسته بندی نیاز داریم ؟
پس از پاسخ دادن به سوال {بسته بندی چیست؟} می‌خواهیم دلایل نیاز به بسته بندی را بررسی کنیم. شاید اولین و مهم‌ترین دلیل استفاده از بسته‌بندی برای محصولات، جنبه حفاظتی آنها باشد؛ اما پک هر کالا فراتر از تنها یک حفاظ برای جلوگیری از آلودگی است.
پکیج محصولات اولین نکته‌ای است که در برخورد اول موردتوجه خریداران قرار می‌گیرد و می‌تواند توجه آنان را به سمت کالا تولید شده توسط برند شما بکشاند.
از طرفی با درنظرگرفتن پیشرفت صنعت و در نتیجه آن افزایش تعداد شرکت‌های تولیدکننده، رقابت برای فروش محصولات بالاتر از هر زمان دیگری رفته و نیاز به داشتن استراتژی در تمام مراحل، از شروع تولید تا زمان عرضه محصول پررنگ‌تر شده است. یکی از ویژگی‌های استراتژیک مهم در تولید و فروش محصولات، شیوه بسته بندی آنها است.
بسته‌بندی مناسب می‌تواند کالا تولید شده توسط برند شما را در میان انبوه محصولات مشابه در قفسه‌های فروش متمایز جلوه داده و توجه مصرف‌کنندگان را جلب کند. ازاین‌رو بسته بندی کردن در کنار حفاظت از محصول، یک عملکرد تجاری است که می‌تواند به ارائه هرچه بهتر پروداکت منجر شود.
باتوجه‌به تحولات امروزه، اهمیت بالا بسته‌بندی در زمینه بازاریابی، جنبه محافظتی و عدم امکان فروش محصولات به شکل فله به دلیل کمبود فضا در مغازه‌ها و قفسه‌های فروش فروشگاه‌ها بیشتر از پیش موردتوجه تولیدکنندگان قرار گرفته است.
اهداف بسته بندی چیست ؟ خصوصیات بسته بندی مناسب چیست ؟
بسته‌بندی دارای وظایف و اهداف متنوعی است که از جمله این اهداف می‌توان به حفاظت فیزیکی، جلوگیری از خرابی، حمل و نقل آسان و… اشاره کرد.
- محافظت فیزیکی
از لحظه تولید در کارخانه تا هنگام رسیدن به محل فروش و توزیع خطراتی مانند ضربه خوردن حین جابه‌جایی محصول را تهدید می‌کند که انتخاب بسته‌بندی مناسب می‌تواند از کالا در حین حمل‌ونقل محافظت کند.
- محافظت در برابر عوامل فساد
محصول تولید شده باید کاملاً داخل بسته بندی بدون امکان هیچ‌گونه ارتباط خارجی قرار گیرد تا از عواملی مانند میکروارگانیسم‌ها و اکسیژن هوا که منجر به فساد و اکسایش محصول می‌شوند در امان بماند.
- انتقال اطلاعات
با درج اطلاعاتی نظیر نام شرکت تولیدکننده، تاریخ تولید، تاریخ انقضا و… با فونت واضح و خوانا بر روی پکیج، خریداران می‌توانند به‌راحتی به این اطلاعات دسترسی داشته و خرید خود را با خیال راحت انجام دهند.
- بازاریابی کالا
پکیج محصول نقش بسیار پررنگی در فروش آن می‌تواند داشته باشد. بسته بندی اولین نکته‌ای است که می‌تواند نگاه خریداران را به سمت خود بکشاند و ازاین‌رو دیزاین باید هم‌راستا با اصول بازاریابی انجام شود.
- سهولت جابه‌جایی
انتقال و جابه‌جایی بسته‌های یک‌شکل در کنار هم سهولت بیشتری دارد. همچنین گاهی برای راحتی بیشتر از بسته‌بندی مادر استفاده می‌شود.
- کمک به شناخت پذیری محصول
مشتریان برند شما، محصولات را با طرح بسته بندی‌شان به‌خاطر می‌سپارند و ازاین‌رو داشتن دیزاین مناسب می‌تواند به شناخت پذیری کالا تولید شده توسط شرکت شما کمک کند.
- افزایش ماندگاری محصول
با استفاده از بسته بندی مناسب می‌توان مدت‌زمان ماندگاری محصول را بالاتر برد. به طور مثال محصولات کنسرو شده را می‌توان حدود ۶ تا ۱۲ ماه در دمای محیط نگهداری کرد.
بسته بندی چه مراحلی دارد
بسته‌بندی یکی از مهم‌ترین بخش‌های پروسه ساخت تا عرضه هر محصول است که از بخش‌های گوناگونی تشکیل شده است. در ادامه به بررسی هر یک از این مراحل می‌پردازیم:
درک مفهوم بسته بندی و دیزاین آن
مهم است در ابتدا به‌عنوان تولیدکننده محصول، بدانید بسته‌بندی که انتخاب می‌کنید چه مفهومی دارد؟ خوب است قبل از هر چیزی پیامی را که قصد دارید به جامعه هدف خود (خریداران) از طریق پکیج محصول برسانید انتخاب کرده و سپس مراحل بعدی را دنبال کنید.
این مرحله مهم‌ترین مرحله در حین طراحی بسته‌بندی است که در آن باید به جنبه‌های گوناگونی همانند ماهیت کالا توجه کافی نمود.
برنامه‌ریزی و طراحی نقشه راه (Roadmap)
گام بعدی در انتخاب بسته بندی مناسب برای محصول، برنامه‌ریزی و طراحی نقشه مسیر است که مانند چراغ راهی است که مسیر را برایتان هموارتر و روشن‌تر خواهد ساخت. در برنامه‌ریزی باید جزئیات پروژه را بررسی کنید.
- مدت‌زمان و ددلاین ساخت بسته‌بندی
- بودجه و مبلغی که در نظر دارید
- هماهنگی و سازگار بودن طرحی که در ذهن دارید با محصول
- شرکت و طراحانی که در پروسه ساخت با شما همکاری خواهند داشت
انجام تحقیقات و جمع آوردن اطلاعات
در این مرحله، طراح بسته بندی شروع به بررسی مشتریان (جامعه هدف)، نمونه کارهای محصولات مشابه رقیبان، هویت بازار و… می‌کند که در نهایت منجر به پیداکردن درک بهتر از بسته‌بندی موردنظر خواهد شد. انجام درست این مرحله به طراح کمک می‌کند تا بتواند نمونه اولیه پکیج را بسازد که به شکل قالب بسته‌بندی نهایی عمل کرده و می‌تواند به طراح و کارفرما اطمینان خاطر دهد که همه جزئیات و نکات به شیوه‌ای که توافق شده خواهد بود.
نمونه اولیه بسته بندی که به آن دای لاین (Dieline) نیز گفته می‌شود یک طرح دوبعدی است که توسط طراح ارائه می‌شود که شما کلی پک را نشان داده و به بررسی رنگ‌ها، محل قرارگیری نام برند و… می‌پردازد. ارائه پیش‌طرح راه خوبی برای اعمال تغییرات در بسته‌بندی نهایی پیش از تولید است.
طراحی هندسی قالب
دیزاین هندسی قالب، چهارچوب و شکل اصلی بسته‌بندی را می‌سازد که به همین دلیل از اهمیت بالایی برخوردار است. این مرحله از مهم‌ترین بخش‌های این پروسه است که تعیین می‌کند پکیج شما در نهایت در چه چهارچوبی قرار داشته باشد.
انتخاب الگو و اندازه‌ها
پس از طراحی هندسی قالب، انتخاب الگو ساخت صورت می‌گیرد. الگوهای گوناگون در نهایت مدل‌های مختلفی از بسته‌بندی را ارائه می‌دهند که هرکدام مناسب نوع خاصی از محصول است. در انتخاب الگو ساخت بهتر است ویژگی‌های محصول از جمله ابعاد و وزن محصول، مدل آن، نظر و سلیقه مشتری و… در نظر گرفته شود تا بسته بندی در مطلوب‌ترین حالت صورت گیرد.
به طور مثال جعبه‌های بسته بندی می‌توانند الگوهای ساخت متفاوتی داشته باشند مانند:
- الگو چهاردرب
این مدل جعبه به فراوانی همه‌جا یافت می‌شود و الگو ساده‌ای دارد که به‌راحتی باز و بسته می‌شود. از جمله جعبه‌های چهاردرب می‌توان به جعبه‌های اداره پست اشاره کرد.
- الگو کیبوردی
همان‌طور که از نام این الگو مشخص است، باز و بسته‌شدن آنها مشابه کیبورد است که بیشتر برای بسته بندی محصولاتی با ارتفاع کم مناسب است.
- الگو درب دارویی با ته بسته
این نوع از پکیجینگ مناسب کالایی است که ارتفاع بیشتری نسبت به طول و عرض خود دارند. ته این جعبه‌ها بسته است و فقط از بخش بالایی باز و بسته می‌شوند.
- الگو تلسکوپی
جعبه‌های تلسکوپی معمولاً برای بسته‌بندی موبایل استفاده می‌شوند. این نوع جعبه درب کاملاً جداگانه‌ای دارند که بر روی بخش زیرین قرار گرفته و محصول را پوشش می‌دهد.
نقد و بررسی طرح بسته بندی
در این مرحله، طراحی با تیم طراحان به اشتراک گذاشته شده و از جهات مختلف (طراحی هندسی، الگو و اندازه‌ها، شکل و شما کلی آن) مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد تا ایرادات احتمالی آن اصلاح شده و برای ادامه پروسه ساخت آماده شود. در این مرحله پیشنهادات برای بهبود پکیج ارائه می‌شود که پس از بررسی آنها، طرح نهایی ساخته و آماده چاپ خواهد شد.
چاپ و پرینت طرح دیزاین شده
طراحی انجام شده پس از بررسی و رفع اشکالات در نهایت به‌صورت فایل‌های قابل چاپ به کارفرما یا چاپخانه قابل‌اعتماد ارسال می‌شوند. مهم است پیش از چاپ نهایی طرح، دیزاین ازهرجهت مورد بررسی قرار گیرد چرا که در صورت وجود اشکال، طراح خسارت بالایی را متحمل خواهد شد.
پس از این مرحله زمان انتخاب جنس بسته‌بندی متناسب با محصول و خدماتی که ممکن است پس از آن نیاز باشد فرامی‌رسد.
انتخاب جنس بسته بندی
امروزه جنس‌های گوناگونی از مواد جهت بسته بندی ارائه می‌شود که هرکدام ویژگی‌های منحصربه‌فردی داشته و برای محصولات مختلفی مناسب‌اند. از جمله جنس‌های گوناگون بسته‌بندی می‌توانیم به پک فلزی، پلاستیکی، آلومینیومی و… اشاره کرد که در ادامه هرکدام را بررسی خواهیم کرد.
انتخاب تعداد لایه‌ها
در نهایت در انتخاب بسته بندی برای محصول خود باید تصمیم بگیرید به چندلایه بسته بندی نیاز دارید. بسته بندی اولیه در تمامی محصولات ضروری بوده و غیر قابل حذف است؛ اما در انتخاب بسته‌بندی ثانویه و پکیج مادر می‌توانید با درنظرگرفتن حساسیت و ظرافت کالا خود تصمیم بگیرید.
تاریخچه بسته بندی در جهان و ایران
تاریخچه بسته‌بندی در جهان و ایران نشان‌دهنده رشد و تکامل مداوم این صنعت از ابتدا تا به امروز است که با توجه به نیازهای مختلف، از بسته‌بندی‌های سنتی تا مدرن تغییر کرده است. در اینجا به طور خلاصه، تاریخچه بسته‌بندی در جهان و ایران را بررسی می‌کنیم:
تاریخچه بسته‌بندی در جهان
زمان‌های ابتدایی
ابتدا، مردمان از جنگل‌ها و برگ‌ها به عنوان ابزارهای بسته‌بندی استفاده می‌کردند. هدف اصلی حفظ و حمل مواد غذایی بود.
زمان‌های باستانی
با پیشرفت تمدن‌ها، مواد مانند چرم، پارچه و خمیر نیز به عنوان بسته‌بندی مورد استفاده قرار گرفتند. در این دوره، عمده هدف حفظ محصولات در طول مسافت‌های طولانی و دوری از آلودگی‌ها بود.
قرون وسطی
در این دوره، برگ‌ها و چرم‌ها همچنان به عنوان ابزارهای بسته‌بندی استفاده می‌شدند. با توسعه تجارت، نیاز به بسته‌بندی‌های مقاوم‌تر و حفاظتی‌تر احساس می‌شد.
قرن ۱۹
با پیدایش موادی مانند کاغذ و فلزات، بسته‌بندی به دنبال پیشرفت‌های بزرگی در زمینه محافظت و حمل و نقل محصولات بود. این دوره شاهد پیدایش جعبه‌ها، قوطی‌ها و شیشه‌های بسته‌بندی بود.
قرن ۲۰
با پیشرفت فناوری و تکنولوژی، بسته‌بندی پلاستیکی و فیلم‌های نایلونی به وجود آمدند. این تغییرات تاکید بیشتری بر جذب توجه مشتریان، افزایش عمر محصولات و کاهش هدررفت غذا داشت.
تاریخچه بسته‌بندی در ایران
بسته بندی سنتی
در ایران نیز از دوران‌های قدیمی از منابع طبیعی مانند برگ‌ها، چرم‌ها و شیروانی‌ها به عنوان بسته‌بندی استفاده می‌شد. برای نمونه، در سنت تشن‌پزی از برگ‌ها برای بسته‌بندی غذاها استفاده می‌شد.
قرن ۲۰
با ورود فناوری و تجارت بین‌المللی به ایران، بسته‌بندی تجاری با استفاده از جعبه‌ها، قوطی‌ها و شیشه‌ها افزایش یافت. همچنین، در دوران اخیر، توجه به مسائل محیط‌زیست باعث توسعه بسته‌بندی‌های قابل بازیافت و دوستدار محیط زیست شده است.
خصوصیات بسته بندی مناسب چیست ؟
- زیبایی
- قابلیت حمل مناسب
- مقاوم و با دوام
- طراحی بسته بندی مناسب تبلیغات بازاریابی باشد
- نشان دهنده هویت برند باشد
- لوگو داشته باشد
