چاپ دستی (hand printing)، به هنری اطلاق می‌شود که افراد با استفاده از یک سطح که جنس بسته آن چوب، فلز، سنگ و… است و قابلیت حکاکی دارد، اقدام به حک کردن طراحی مورد نظر خود می‌کنند. سپس طراحی را از طریق رنگ به کاغذ و یا هر سطح دیگری انتقال می‌دهند. این نوع از چاپ براساس کلیشه‌ها و جنس آن‌ها به چهار بخش سیلوگرافی (چوب، لینولئوم، فایبرگلاس، مقوا و…)، کالکوگرافی (فلز)، لیتوگرافی (سنگ، فلز) و سریگرافی یا سیلک اسکرین (توری) تقسیم می‌شود. انجام می گرفت. اما در حال حاضر، فرآیند کلیشه‌سازی از اهمیت بیشتری در این تقسیم‌بندی برخوردار است.
در چاپ دستی، دو عنصر چاپ و دست نهفته است که موجب هویت بخشیدن به آن می‌شود. این هنر در بین سال‌های 1920 الی 1960 شهرت یافت و بیشتر برای تصاویر کتاب‌ها استفاده می‌شد. علاوه‌براین، با شهرت یافتن این هنر، در سال‌های 1800 میلادی به بعد از لینولیوم استفاده می‌شده است و به همین دلیل، چاپ دستی به چاپ لینو نیز شهرت یافت.
تاریخچه چاپ دستی
چاپ دستی مانند چاپ افست دارای تاریخچه و پیشینه بسیار قدیمی است. اولین نمونه‌های چاپ دستی را می‌توان در غار گارگاس فرانسه که توسط انسان ماقبل تاریخ ایجاد شده‌اند، مشاهده کرد. علاوه‌براین، در دوران باستان مهره‌هایی استوانه‌‌ای و مسطح از جنس سنگ و خاک رس بودند ساخته می‌شده‌اند که مربوط‌به شش هزار سال پيش از ميلاد هستند. چاپ روی پارچه نیز قدمتی طولانی دارد و به‌وسیله قالب‌های چوبی در قرن چهارم پيش از ميلاد در هند رواج داشته است. با انقلاب صنعتی، چاپ دستی کم‌کم جای خود را به روش‌های چاپ مکانیزه داد اما همچنان در میان هنرمندان جایگاه و ارزش ویژه‌ای را دارد.
مزایا و ویژگی‌های چاپ دستی
یکی از ویژگی‌های مهم چاپ دستی، مقرون‌به‌صرفه بودن آن است که در کنار سایر ویژگی‌ها مانند کیفیت بالا، دوام بسیار زیاد و امکان استفاده طولانی مدت، امکان انجام چاپ روی متریال‌های مختلف، امکان چاپ روی محدوده‌های خاص و… قرار دارد.
نکته: دیگر از چاپ دستی برای خدمات طراحی بسته بندی استفاده نمی‌شود!
کاربردهای چاپ دستی
چاپ دستی بر روی انواع سطوح انجام می‌شود. در این بین می‌توان به کاربردهای چاپ دستی در چاپ کردن روی انواع ساک و کیف، چاپ روی چوب و فلزات، طراحی خلاقانه بسته بندی مواد غذایی، کارتون‌های بسته‌بندی محصولات، چاپ کردن تصاویر و نقوش روی پارچه و لباس، طراحی کردن روی سرامیک، طراحی روی سطوح برجسته و یا گود و فرورفته و… اشاره کرد.
قیمت چاپ دستی
همانند هزینه طراحی بسته بندی، عوامل مختلفی مانند نوع چاپ، جنس و کیفیت جوهر در قیمت چاپ دستی تاثیرگذار هستند. به‌طور کلی، چاپ دستی به چند روش گوناگون انجام می‌شود که هر کدام هزینه متفاوتی را برای مشتریان دربر دارد. همچنین، جنس پارچه، هزینه طراحی، تعداد طرح‌ها، کیفیت مواد اولیه مانند جوهر و… نیز از جمله عواملی هستند که در هزینه چاپ دستی نقش دارند. البته باید گفت قیمت چاپ دستی در شهر‌های مختلف گوناگون است، همانطور که طراحی بسته بندی در کرمانشاه قیمت مناسب‌تری دارد.
انواع چاپ دستی
به‌دلیل تاریخ قدیمی چاپ دستی، روش‌هایی که در زیرمجموعه چاپ دستی قرار دارند دارای سابقه طولانی هستند. چاپ دستی روش‌های بسیار متنوعی را به افراد ارائه می‌دهد و به همین دلیل، تنها روش با کیفیت چاپ در صنعت‌های مختلف محسوب می‌شود. علاوه‌براین، در طراحی‌های مربوط‌به چاپ دستی از نرم‌افزارهایی مشابه نرم افزارهای دیزاین بسته بندی استفاده می‌شود.
چاپ لیتوگرافی
چاپ لیتوگرافی مشابه نقاشی با مداد و قلمو است که با لوازم تخصصی این نوع چاپ انجام می‌شود و براساس پس زدن روغن توسط آب و چسبیدن آن به جوهر انجام می‌شود.
چاپ مسطح
در چاپ مسطح از روشی استفاده می‌شود که باعث می‌شود طرح مورد نظر در کاغذ فرو برود و به هر میزانی که کاغذ نرم‌تر و صاف‌تر باشد جوهر عمیق‌تر به آن نفوذ می‌کند.
چوب تراشی
چوب تراشی به‌صورت برجسته انجام می‌شود و یکی از قدیمی‌ترین روش‌های چاپ دستی در دنیا محسوب می‌شود.
چاپ لینو
لینو کات با استفاده از لینولئوم چاپ می‌شود و به‌دلیل انعطاف‌پذیری بیشتر، سطح چاپ شده آن صاف‌تر از چوب‌تراشی است.
چاپ فرونقش
در چاپ فرونقش، طراحی مورد نظر باید به‌وسیله یک ابزار تیز بر روی صفحه فلزی از جنس مس یا روی حکاکی شود. سپس صفحه مورد نظر روی صفحه قرار می‌گیرد و در پرس گذاشته می‌شود و با فشار آن بر روی کاغذ، چاپ می‌شود.
حکاکی
حکاکی نیز یک نوع چاپ دستی مشابه چاپ فرونقش است و تفاوت آن، امکان استفاده از صفحه چوبی، فلزی و کاشی و ابزار متفاوت برای ایجاد اشکال مختلف است.
قلم سوزنی
قلم سوزنی یا سخت برش، یک روش چاپ دستی شبیه‌به حکاکی است که خطوط آن نازک‌تر و ظریف تر هستند و بعد از اتمام پروسه، مواد اضافه از چاپ پاک نمی‌شوند.
چاپ فلزی
در چاپ فلزی از صفحه مسی که با ماده‌ای مومی پوشانده شده است، استفاده می‌شود. سپس طرح مورد نظر روی صفحه کشیده و در اسید قرار داده می‌شود تا خطوط طرح ایجاد شوند.
